ძველმანების სკივრი

ჩემს ბავშვობაში არსებობდა შეკითხვები, რომელზე პასუხის გაცემაც ვინმეს გულს ატკენდა აუცილებლად, ან უბრალოდ არ იცოდი, მაგრამ მაინც დაჟინებით გიმეორებდნენ: დედა უფრო გიყვარს თუ მამა? ეს ბებია უფრო გიყვარს თუ ის ბებია? ...
იყო კითხვები, რომლზეც წინასწარგამზადებული ან შეიძლება კითხვაზე უფრო ადრე გაჩენილი პასუხები არსებობდა და იმ ერთი პასუხის გარდა ყველა მცდარი იყო და ალბათ თქვენც გახსოვთ პასუხი კითხვაზე: ტორტი გირჩევნია თუ კაი ბიჭობა...
რაც უფრო ვიზრდები, მით მეტია კითხვა, რომლსაც კოპლექტში არ მოჰყვება პასუხი ან პასუხი ყველამ იცის, მაგრამ იქნებ გვერჩივნოს კიდეც, რომ არ ვიცოდეთ.

ვერ ვხვდებოდი ხოლმე, რატომ ენატრებათ ბავშვობა, უკვე დიდი ვიყავი და ვერ ვხვდებოდი. რამდენიმე წელიწადია მივხვდი: ბავშვობაში შეგიძლია არ მიხვდე რაღაცებს ან თუ მიხვდები, შენ არ გრძნობ პასუხისმგებლობას იმის გამო, რომ ვერაფერს ცვლი. დიდურ ამბებს დიდები მოაგვარებენ ან იმას მაინც ფიქრობ, მე რომ გავიზრდები ასე და ასე ვიზამო.
მე რომ დიდი გავიზრდები...
ბავშვობის შეგრძნებები მახსოვს და ეს შვებას მგვრის. „მახსოვს“ არაა ზუსტი სიტყვა, თითქმის არც გამოვსულვარ იმ შეგრძნებებიდან. მგონია, რომ კარგია ეს.
ერთხელ ვკითხულობდი, რომ ბავშვების ფსიქიკა მგრძნობიარეა (შეიძლება სხვა სიტყვებითაც ეწერა) და ისინი უფროსებს ეყრდნობიან იმისთვის, რომ რეალური და არარეალური გაარჩიონ. მაგალითად, თუ ბავშვს ახსოვს, რომ დედასთან ერთად ნაყინი ჭამა გუშინ, მაგრამ დედა ეტყვის, რომ ეს ასე არ ყოფილა, ბავშვიც იფიქრებს, რომ რაღაც აერია. ასევე გვჭირდება ზრდასრულებსაც სხვების დადასტურება, რომ რაღაც ძველი ფაქტი რეალობად აღვიქვათო (აქ ის მახსენდება, ადრე ადრე რომ იყო გამოთქმა, სამი კაცი რომ გეუბნება „პარავოზი“ ხარო, ყურებიდან ბოლი უნდა გამოუშვა და კუ-კუ დაიძახოო). შეიძლება ამიტომაც იღებენ ადამიანები უამრავ ფოტოს (რომ თვითონვე დარწმუნდნენ შემდეგ. მოგონებების მატერიალიზაციაა ერთგვარი ალბათ).
პირადად მე ალბათ დიდად არასოდეს მანაღვლებდა, სიზმრიდან მახსოვდა რამე, ფანტაზიიდან თუ რეალობიდან. ბოლო დროს ბავშვობის კადრები და შეგრძნებები მომიმრავლდნენ.
გაზაფხულზე სიზმრებიც ირევა, ქარში მითუმეტეს. სიტყვების შერჩევისას მეტი სიფრთხილეა საჭირო.
ძველი სიმღერების მოსმენა არ მიყვარს ხოლმე, მელოდიას უამრავი რამე შეუძლია გაგახსენოს. მოგონებებს ინახავენ სახლები, ნივთები...
(უცებ გამახსენდა, რომ რის მოყოლასაც და როგორც ვაპირებდი, მგონი, ერთხელ უკვე დავწერე. ზუსტად ასე მაინც ვერ დავწერდი. წიგნები-სახლები).
ვაპირებდი, მომეყოლა, რომ ის სახლი, სადაც ჩემი პირველი წიგნები წავიკითხე (მთელ კედელზე უზარმაზარი კარადა იყო წიგნების. მარცხენა კუთხეში ისეთ სიმაღლეზე, რომ მეც მივწვდებოდი, საბავშვო წიგნები ელაგა. იქ წავიკითხე: „ჩიპოლინოს თავგადასავალი“, „ნილსის საოცარი მოგზაურობა ბატებთან ერთად“, „ჯერონიმო და პულჩეროზა“. რამდენიმე წლის შემდეგ იმავე სახლში დავიწყე და მივატოვე „დევიდ კოპერფილდი“). მახსოვს ის სავარძელი, რომელში ჯდომაც მიყვარდა კითხვისას. იმ სახლში არდადეგებზე აღმოჩნდებოდი ხოლმე. რამდენიმე სიმღერა იმ წლებს მახსენებს, უშუქობისას, სანთლით განათებულ კუთხეში რომ ვიკრიბებოდით და უფროსი დეიდაშვილი პიანინოზე უკრავდა, დანარჩენები მღეროდნენ. რაღაცნაირად სევდიანი და თბილი მოგონება. ის სახლი დიდი ხანია გაყიდულია, აღარც პიანინო იდგება იმ კუთხეში, აღარც ის წითლად შეღებილი ხის იატაკი იქნება, აღარც ის ფართო და მაღალი კარადა, მთელ კედელს რომ ფარავდა...
ის სახლი უფრო დიდი ხნის წინ გაიყიდა, სადაც ყველაზე ზღაპრულ ზღაპრებს მიყვებოდნენ ხოლმე, სამზარეულოში წყლის უზარმაზარი კასრი რომ იდგა, ჭასავით ღრმა რომ მეჩვენებოდა და სკამზე ასულს მასში საკუთარი გამოსახულების დანახვა მიყვარდა და თუ რამეს ჩავძახებდი, ექო მპასუხობდა. ახლა საძინებლის კარებზე აღარ იქნება ისეთი ფარდები, ცისფერყვავილებიანი.
იმ სახლში, სადაც ჩვენ ვცხოვრობდით ჩემი ბავშვობისას, სამზარეულოს ფანჯარასთან რომ უზარმაზარი ნაძვი იდგა, მესამე სართულს რომ სცდებოდა სიმაღლით, ერთ დღეს აღარ დამხვდა. უფროსებზე ვიყავი ნაწყენი, რატომ მისცეს მოჭრის უფლება. რატომ წინ არ გადაუდექით-მეთქი. მერე უზარმაზარი ორმო ამოთხარეს, საძირკვლისთვისო, ასე ამბობდნენ (დღემდე არ ვიცი, ვინ მოჭრა, ვინ ამოთხარა, ვინ ამბობდა). მერე წლები გავიდა და ის ორმო რომ ნაგვით ამოივსო, საიდანღაც მოიტანეს მიწა, ბოლომდე ამოავსეს და მოასწორეს. ის ნაძვი კი აღარც არავის გახსენებია, ის უზარმაზარი ნაძვი, რომელიც დღემდე ვერ გავიგე, რატომ მოჭრეს (ვიღაცამ თქვა, მეორე სართულის მეზობელმა იჩივლა, საძინებელს მიბნელებსო. სხვები პირველი სართულის მეზობელს ადებდბენ ხელს. რაღა აზრი აქვს).
ის სახლი, სადაც წიგნების წასაკითხად არასოდეს მივსულვარ, მაგრამ მახსოვს, მაღალ ტახტზე რომ მეძინა ხოლმე, როგორი საღამური მაისური მეცვა (სამი წლის ვიყავი ალბათ მაშინ, მაგრამ მახსოვს), მახსოვს გაჭირვების წლებში რამდენიმე ოჯახმა ერთად რომ მოვახერხეთ ცოტა ხორცის ყიდვა და ქალებმა პატარა ქილებში დააკონსერვეს, რომ გაენაწილებინათ და ბავშვებისთვის ეჭმიათ ხოლმე და შუშაბანდის კარის ხმა რომ გავიგეთ საღამოს (ძველ უბნებში კარს ხომ არ კეტავდნენ ხოლმე) და კითხვაზე „რომელი ხარ“ პასუხი რომ არავინ გაგვცა, ვიღაც გავიდა სანახავად, ვინ გვესტუმრაო, მაგრამ არც სტუმარი დახვდა და აღარც ახალდაკონსერვებული ქილები. ის სახლიც დიდი ხნის გაყიდულია და იმ ეზოში საუკუნეა არ ვყოფილვარ, აღარც ვიცი, როგორ გამოიყურება.
ის სახლი, ხის, სოფლის სახლი, სადაც ბევრი წიგნი წამიკითხავს, სადაც ბავშვობის ზაფხულებს ვატარებდი, ის ეზო, სადაც თხილების ჩრდილში სკამ-ლოგინები, პლედები, ე.წ. „ლეჟანკები“ გვქონდა ხოლმე გაშლილი და დღის ყველაზე ცხელ მონაკვეთს წიგნების კითხვაში ვატარებდით (ვინ ვის წიგნს კითხულობდა...). წიგნები ერთი ეზოს იქით მდებარე სახლის ბიბლიოთეკიდან იყო ხოლმე ნათხოვარი (ყდადაკარგული, ფურცლებშეყვითლებული, ძველის წიგნისსუნიანი). ქალაქის პატარა სახლებიდან ჩატანილი წიგნებიც გვქონდა ხოლმე თან. სახლის უკან გაპარვა და ისე კითხვაც მიყვარდა ხოლმე, წინ რომ ყანების და მინდვრების სიმწვანე მეშლებოდა... იმ სახლის პატრონებიც დაიხოცნენ, რომლის ბიბლიოთეკიდანაც წიგნები მოგვქონდა ხოლმე, ჩვენი ხის სახლის დიასახლისიც, ჩემი ბებოც ახლა მხოლოდ სიზმრებში მეცხადება ხოლმე. ჩვენ კი წლებია, იქით აღარ ჩავსულვართ. დაცარიელებულ ეზოებს ალბათ ბალახი მოედო, ბებიას დარგულ ნერგებს (რა აზრი აქვს, მოვლა ვის ვთხოვეთ) საქონელს შეაჭმევინებდნენ. ის კაკლის ხე ალბათ გაიზარდა, ბებიას რომ იმედი ჰქონდა, შვილიშვილები მის ჩრდილში დასხდებიან ხოლმეო...
ის სახლი, ლესელიძეზე რომ იყო, პატარა ეზოში, ქვაფენილით რომ მივდიოდი ხოლმე იქამდე, წითელი იატაკი რომ ჰქონდა, დაქანებული და მე რომ მომწონდა, იმას კი ვერ ვხვდებოდი, რომ სახლი ინგრეოდა. მერე გვერდით მეზობლები უსახლოდ დარჩნენ. მერე ჩვენების სამზარეულოს კედელიც ჩამოიქცა (ბებიას და ბაბუას ბლოკნოტი ვიპოვე, ძველისძველი ხელნაწერით და მეზობლების ხელმოწერებით და თხოვნით, მოგვხედეთო, გვიშველეთო...). ის ეზო თითქოს არც არასოდეს არსებულა. ახლა ეზოს ადგილას დიდი, უსახური, სწორკუთხა და მაღალ-მაღალი კორპუსი დგას. ატრიალე გონებაში ის ძველი კადრები რამდენიც გინდა, ქვაფენილი, მერე მარჯვნივ, შედიხარ და ხის აივნები, ქვის კიბეებიანი სარდაფები, სადაც ბავშვებს ჩასვლის ნებას არ გვრთავდნენ, მეორე სართულზე ამავალი ხის გრძელი კიბე, აივნებზე ყვავილები, ზოგს ტალავერი აუყოლებია... ბუნებაში აღარ არსებობს არც ეგ სახლი, არც ეგ ეზო. მიდი და ეძებე. იხეტიალე ძველ უბნებში, რამდენიც გინდა. მსგავს სახლებს და ეზოებს იპოვი, რამდენიც არ გინდა, ასევე გადაზნექილებს, კედლებდახლეჩილებს...
ერთხელ უცხოელმა მეგობრებმა მითხრეს, ნარიყალადან რომ გადმოხედეს ქალაქს, შეცდომას ნუ დაუშვებთ, ძველ ქალაქს თანამედროვე შენობებით ნუ დაუკარგავთო სახესო... ჩვენც ასე დაგვემართა და ახლა ორიოდე შენობა დაგვრჩა ძველი და იმას დავკანკალებთო.
ბავშვურია იმის რწმენა, რომ რამეს შევცვლი (როგორც მჯეროდა, გატეხილ სათამაშოს თუ კარადის თავზე შემოვდებდი და დიდხანს ხელს არ ვახლებდი, გამთელდებოდა და როდესაც შედეგად ისევ გატეხილ სათამაშოს ვიღებდი, ალბათ ჯერ კიდევ ადრე იყო ხელის ხლება-მეთქი). დიდურია იმის განცდა, რომ ეს ყველაფერი ჩემ გარშემო ხდება, მე ამას ვხედავ და უნდა ვიყვირო, რომ შევაჩერო (განზოგადებები არ მიყვარს, თუმცა ზემომოყოლილიდან ამას თავადაც შეძლებთ).

ერთ დღეს ჩვენ ყველა ჩვენი ქალაქის გარეშე დავრჩებით.